Dấu hiệu tay chân miệng dễ nhận biết và cách điều trị

Bệnh tay chân miệng là gì?

Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus đường ruột gây ra, thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 10 tuổi, phổ biến nhất là trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh chủ yếu lây truyền qua đường tiêu hóa hoặc tiếp xúc với dịch từ mụn nước, nước bọt hoặc phân của người bệnh.

Theo các chuyên gia, hầu hết các bệnh đều xảy ra theo diễn biến nhẹ và có thể tự khỏi sau 7 - 10 ngày. Tuy nhiên, một số trường hợp bệnh nặng có thể gây ra những biến chứng vô cùng nguy hiểm. Thậm chí có những trường hợp trẻ có thể chuyển độ nhanh đột ngột, bỏ qua độ 2 sang độ 3 dẫn đến suy hô hấp. Do đó, khi có dấu hiệu tay chân miệng, ba mẹ cần chú ý để điều trị kịp thời cho trẻ.

Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus đường ruột gây ra

Nguyên nhân bị tay chân miệng là gì?

Bệnh tay chân miệng chủ yếu do nhóm virus đường ruột, cụ thể là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71. Trong đó thường gặp nhất là Coxsackievirus A16 ít gây ra các biến chứng và có thể tự khỏi trong vài ngày. Còn Enterovirus 71 sẽ gây bệnh nặng hơn, dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm màng não, viêm phổi, viêm cơ tim, thậm chí dẫn đến tử vong.

Ngoài ra, một số virus nhóm A khác như Coxsackievirus A4-A7, A9, A10 hoặc Coxsackievirus nhóm B (B1-B3 và B5) cũng có thể là nguyên nhân gây bệnh.

Virus Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 là nguyên nhân chính gây ra bệnh tay chân miệng

Virus gây bệnh tay chân miệng thường có hình cầu với đường kính từ 27 đến 30nm. Khi xâm nhập vào trong cơ thể, virus sẽ trú ngụ tại niêm mạc má và niêm mạc ruột, sau đó lan đến các hạch bạch huyết xung quanh rồi xâm nhập vào máu, gây ra hiện tượng nhiễm trùng máu. Cuối cùng, chúng sẽ di chuyển đến niêm mạc miệng và da.

Trẻ em dưới 5 tuổi có nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng cao nhất do hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện, dễ bị virus xâm nhập và gây bệnh. Trẻ lớn hơn và người trưởng thành cũng có nguy cơ mắc bệnh nhưng tỷ lệ thấp hơn, triệu chứng thường nhẹ hoặc không có triệu chứng.

Dấu hiệu tay chân miệng phổ biến

Dấu hiệu tay chân miệng sẽ có sự khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn, bao gồm:

Giai đoạn ủ bệnh (3-6 ngày)

Trong giai đoạn này, bệnh chưa có triệu chứng rõ ràng, virus bắt đầu ủ bệnh và phát triển trong cơ thể.

Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn khởi phát sẽ bắt đầu với các triệu chứng dễ nhận thấy như:

• Đau họng: Trẻ thường có biểu hiện mệt mỏi, khó chịu, đau rát ở vùng họng.
• Sốt: Trẻ có thể bị sốt nhẹ (37,5-38 độ C) hoặc sốt cao (38-39 độ C)
• Chảy nước bọt nhiều và biếng ăn: Trẻ có thể bị chảy nước bọt, không muốn ăn uống do đau miệng.
• Tiêu chảy: Một số trẻ có thể bị tiêu chảy vài lần trong ngày.

Giai đoạn bệnh khởi phát trẻ có thể bị sốt

Giai đoạn toàn phát

Giai đoạn này thường bắt đầu sau khoảng 1 - 2 ngày khởi phát bệnh. Trẻ sẽ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu tay chân miệng điển hình như:

• Phát ban dạng phỏng nước: Trẻ nổi mụn nước ở lòng bàn tay, bàn chân, đầu gối, mông. Các mụn nước có đường kính 2 - 10mm, hình bầu dục, màu xám, có thể lồi hoặc ẩn dưới da, sờ vào có cảm giác cộm, không đau, không ngứa.
• Loét miệng: Niêm mạc má, lợi và lưỡi của trẻ xuất hiện các bóng nước nhỏ từ 2 - 3 mm, rất dễ vỡ. Khi bóng nước bị vỡ sẽ tạo thành vết loét khiến trẻ đau rát khi ăn uống và quấy khóc.
• Mụn lở, rộp da ở mông: Dấu hiệu tay chân miệng này thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, xuất hiện các mụn rộp nhỏ trên da vùng mông.
• Dấu hiệu toàn thân nghiêm trọng: Một số trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng như rối loạn tri giác, mê sảng, co giật.

Dấu hiệu bệnh tay chân miệng

Dấu hiệu tay chân miệng khác

Bên cạnh các dấu hiệu tay chân miệng theo từng giai đoạn được liệt kê ở trên thì còn có một số các dấu hiệu khác như: bóng nước rất ít, xen kẽ với hồng ban hoặc chỉ xuất hiện hồng ban. Một số trường hợp trẻ chỉ xuất hiện vết loét ở miệng.

Nếu tình trạng bệnh nhà, ba mẹ có thể chăm sóc tại nhà và bệnh sẽ khỏi dần sau khoảng 7 - 10 ngày. Trường hợp bé sốt cao (trên 39 độ C) và kéo dài kèm theo các biểu hiện như ói, co giật, tay chân run rẩy, tim đập nhanh, khó thở… ba mẹ cần đưa trẻ đi viện ngay lập tức.

Thông thường sau khi khỏi bệnh, cơ thể trẻ sẽ miễn dịch với chủng virus gây bệnh. Tuy nhiên, trẻ vẫn có thể mắc bệnh tay chân miệng nếu nguyên nhân là do chủng virus khác với lần trước gây ra.

Bệnh tay chân miệng lây truyền qua đường nào?

Bệnh tay chân miệng có khả năng lây nhiễm rất cao và dễ phát triển thành dịch, đặc biệt tại các khu tập trung như trường mẫu giáo, nhà trẻ… Bệnh này chủ yếu lây truyền qua các con đường sau:

• Trẻ có thể nhiễm virus gây bệnh tay chân miệng khi tiếp xúc trực tiếp với người bị nhiễm bệnh.
• Virus lây lan khi trẻ hít hoặc nuốt phải các dịch tiết, nước bọt của người bệnh khi ăn uống chung, ho, hắt hơi, nói chuyện.
• Trẻ tiếp xúc với các dịch mụn nước, bọng nước hoặc phân của người nhiễm bệnh, virus sẽ dễ dàng lây truyền.
• Trẻ chạm vào đồ chơi hoặc vật dụng của trẻ bị bệnh, nguy cơ lây nhiễm sẽ rất cao.
• Người chăm sóc trẻ có thể mang virus trên tay khi tiếp xúc với người bệnh, sau đó vô tình lây nhiễm cho trẻ lành khi không vệ sinh tay sạch sẽ.

Bệnh tay chân miệng có khả năng lây nhiễm rất cao

Bệnh tay chân miệng có khả năng lây truyền rất nhanh nên dễ bùng phát thành dịch lớn. Khi một trẻ mắc bệnh, nếu không có những biện pháp phòng tránh kịp thời thì những trẻ xung quanh có thể bị lây nhiễm bất cứ lúc nào.

Biến chứng của bệnh tay chân miệng

Nếu phát hiện và điều trị sớm, bệnh tay chân miệng thường không dẫn đến các biến chứng nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu bệnh tiến triển nặng, đặc biệt là trong trường hợp phát hiện trễ, có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng như:

• Viêm màng não virus: Đây là biến chứng phổ biến nhất của bệnh tay chân miệng khi không được kiểm soát với các dấu hiệu tay chân miệng như sốt, đau đầu, cứng cổ, đau lưng… Trường hợp này cần phải được điều trị tại bệnh viện.
• Viêm não, bại liệt hoặc tê liệt: Đây là biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Ở trẻ em, biến chứng viêm não có thể gây ra những biểu hiện khó nhận biết như khó ngủ, quấy khóc nhiều, giật mình thường xuyên, hoảng hốt, nói lảm nhảm, tay chân run, co giật, sốt cao, méo miệng… Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, biến chứng viêm não có thể gây tử vong trong vài giờ.
• Bội nhiễm da: Nếu không vệ sinh sạch sẽ các nốt mụn trên da, bệnh nhân có nguy cơ bị nhiễm trùng hoặc bội nhiễm, làm cho các tổn thương da nghiêm trọng hơn và khó lành.

Bệnh tay chân miệng nếu tiến triển nặng sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm

Hình ảnh bệnh tay chân miệng ở trẻ

Để giúp ba mẹ nhận biết dấu hiệu tay chân miệng dễ dàng hơn, từ đó có cách điều trị kịp thời, dưới đây là một số hình ảnh tay chân miệng phổ biến mà ba mẹ có thể tham khảo:

Hình ảnh nốt mụn tay chân miệng ở trẻ

Trẻ bị tay chân miệng xuất hiện nhiều mụn nước trên cơ thể

Hình ảnh trẻ bị tay chân miệng kèm theo sốt cao

Hình ảnh bệnh tay chân miệng ở giai đoạn phát triển nặng

Cách điều trị bệnh tay chân miệng

Hiện nay, bệnh tay chân miệng chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Phương pháp chủ yếu là điều trị triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng, đặc biệt trong các trường hợp nghiêm trọng để đảm bảo chức năng sống khi bệnh nhân gặp suy tuần hoàn hoặc suy hô hấp. Phần lớn các ca mắc bệnh tay chân miệng nhẹ sẽ tự hồi phục trong khoảng 7 - 10 ngày.

Các phương pháp hỗ trợ điều trị phổ biến có thể kể đến như:

• Sử dụng thuốc bôi tê và giảm đau: Thuốc bôi tê tại chỗ có thể làm dịu cơn đau khi trẻ bị loét trong miệng. Thuốc giảm đau như Ibuprofen hoặc Paracetamol thường được sử dụng để giảm bớt cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, cần lưu ý không cho trẻ dưới 18 tuổi sử dụng Aspirin vì có thể gây ra hội chứng Reye - một căn bệnh hiếm gặp nhưng có nguy cơ tử vong cao.

Uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ

• Tránh sử dụng kháng sinh khi không cần thiết: Tay chân miệng do virus gây ra, vì thế kháng sinh không có tác dụng trong điều trị. Kháng sinh chỉ được dùng khi có dấu hiệu bội nhiễm (nhiễm trùng vi khuẩn) để tránh sai lầm phổ biến trong điều trị.
• Điều trị theo cấp độ bệnh: Ở bất kỳ cấp độ nào thì người bệnh cũng cần nghỉ ngơi hợp lý và theo dõi sức khỏe thường xuyên. Với các trường hợp nặng hơn (cấp độ 2 - 4) thì bác sĩ có thể áp dụng thêm các phương pháp điều trị chống co giật, phù não, điều trị sốc và suy hô hấp.

Cách chăm sóc trẻ bị tay chân miệng

Khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng, việc chăm sóc tại nhà đóng vai trò vô cùng quan trọng để hỗ trợ trẻ phục hồi nhanh chóng và ngăn ngừa biến chứng. Dưới đây là các bước chăm sóc đúng cách.

• Cho trẻ uống đủ nước: Trẻ bị tay chân miệng thường bị mất nhiều nước do sốt, nôn ói và tiêu chảy. Do đó, cha mẹ nên bổ sung nước thường xuyên cho trẻ. Nếu trẻ ngại uống nước do loét miệng, cần kiên nhẫn giúp trẻ uống nước để tránh mất nước.
• Súc miệng bằng nước muối: Khuyến khích trẻ súc miệng bằng nước muối loãng hoặc nước muối sinh lý để giảm tình trạng viêm và nhiễm trùng do các vết loét và mụn nước gây ra.

Cho trẻ uống đủ nước

• Tắm nước có tính kháng viêm: Cha mẹ có thể sử dụng nước muối sinh lý, dung dịch chuyên dụng hoặc các loại nước lá có tính kháng viêm, sát khuẩn để tắm cho trẻ.
• Vệ sinh đồ chơi và quần áo: Đồ chơi và quần áo của trẻ cần được vệ sinh sạch sẽ để giảm nguy cơ lây nhiễm.
• Bổ sung dinh dưỡng hợp lý: Cho trẻ ăn các thực phẩm giàu dinh dưỡng và có tính mát để hỗ trợ hạ sốt và nâng cao sức đề kháng. Các món mềm, dễ nuốt sẽ giúp trẻ ăn dễ dàng hơn khi có vết loét trong miệng.
• Sử dụng thuốc hạ sốt theo hướng dẫn của bác sĩ: Chỉ nên dùng thuốc hạ sốt khi được bác sĩ chỉ định, tránh tự ý sử dụng thuốc mà chưa có chẩn đoán chính xác để đảm bảo an toàn cho trẻ.

Xem thêm: Hoại tử xương hàm do đâu? Những biến chứng có thể gặp phải

Cách phòng ngừa bệnh tay chân miệng

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm xuất hiện quanh năm và hiện chưa có thuốc đặc trị. Vì thế, cha mẹ cần lưu ý các biện pháp phòng ngừa sau để bảo vệ sức khỏe cho trẻ:

• Vệ sinh tay, chân bằng xà phòng: Cha mẹ cần xây dựng cho trẻ thói quen vệ sinh tay chân bằng xà phòng sạch sẽ, nhất là khi đi chơi ở ngoài về, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và sau khi ho hoặc hắt hơi.
• Vệ sinh đồ dùng, đồ chơi: Đồ chơi và các đồ dùng cá nhân của trẻ cần được vệ sinh thường xuyên, đặc biệt là tại các khu vực tập trung đông trẻ như trường học và nhà trẻ. Ba mẹ có thể sử dụng cồn hoặc các dung dịch vệ sinh chuyên dụng để làm sạch, khử trùng các đồ vật này.

Cần vệ sinh đồ chơi thường xuyên

• Cung cấp đầy đủ dinh dưỡng: Ba mẹ hãy xây dựng một chế độ ăn uống cân đối và giàu dinh dưỡng để tăng cường sức đề kháng cho trẻ. Nên cho trẻ ăn thức ăn chín, uống nước đun sôi để hạn chế nguy cơ nhiễm bệnh.
• Tránh tiếp xúc với người nhiễm bệnh: Tay chân miệng có thể lây qua đường hô hấp, vì vậy cha mẹ nên hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người đang mắc hoặc nghi ngờ nhiễm bệnh.
• Đưa trẻ đến cơ sở y tế khi nghi mắc bệnh: Tay chân miệng không quá nguy hiểm nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Khi nhận thấy trẻ có các dấu hiệu tay chân miệng, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Bệnh tay chân miệng mặc dù khá phổ biến và rất dễ lây nhưng có thể được kiểm soát tốt nếu phát hiện sớm các dấu hiệu tay chân miệng và điều trị kịp thời. Hãy luôn thực hiện các biện pháp phòng ngừa mà Nha khoa Nhân Tâm đã chia sẻ ở trên và duy trì vệ sinh để bảo vệ trẻ nhỏ và cộng đồng khỏi nguy cơ lây lan của bệnh tay chân miệng nhé.